Μια άποψη για τον Ντε Σαντ

Δεν πρέπει να υπήρξε ποτέ συγγραφέας που να εξόργισε, να προκάλεσε, να λογοκρίθηκε τόσο πολύ όσο ο Μαρκήσιος Ντε Σαντ.Γνωστός κυρίως από το έργο του "120 μέρες στα Σόδομα" και το κόκκινο πανί για την Εκκλησιά "Ζυστίν", ο Ντε Σαντ έδωσε σελίδες γεμάτες πάθος,ακολασία, ηδονή και πόνο  με τα μεταξύ τους σύνορα να είναι συνήθως δυσδιάκριτα.Καρπός ενός αντιφατικού χαρακτήρα, ενός ανθρώπου που που πέρασε τη μισή του ζωή στη φυλακή και βρέθηκε δύο φορές μπροστά στη γκιλοτίνα, το έργο του εξακολουθεί να διχάζει και να δοκιμάζει τις αντοχές ακόμα κι ενός ανοιχτόμυαλου, σύγχρονου αναγνώστη.
  
 "Η φιλοσοφία στο μπουντουάρ"(εκδ. Εξάντας, μετάφραση Βασίλης Καλλιπολίτης) αποτελεί μια συνοπτική έκθεση πολλών απόψεων του Γάλλου συγγραφέα που φυσικά  συνοδεύεται από το σήμα κατατεθέν του, τις σεξουαλικές σκηνές.Η νεαρή Ευγενία στέλνεται μυστικά από τον πατέρα της στο σπίτι της Κυρίας Ντε Σαιντ-Ανζ,πρώην πόρνης, για να μυηθεί στις σαρκικές ηδονές.Τα ονόματα αυτά ασφαλώς δεν είναι τυχαία.Το όνομα "Ευγενία" ταιριάζει απόλυτα με την καλή ανατροφή,τις προκαταλήψεις, τους φόβους που επιβάλλει η κοινωνία στην δεκαπεντάχρονη παρθένα, καθώς και στην προσπάθεια να να διατηρήσει την εικόνα της "καλής κορασίδος".Ο Ντε Σαντ παίζει με τις λέξεις και στην περίπτωση της Ντε Σαιντ-Ανζ, καθώς τα δύο συνθετικά του ονόματος της (Σαιντ= Άγιος,Ange=άγγελος) ελάχιστα αντιπροσωπεύουν τη γυναίκα με την ακόρεστη λαγνεία, που έχει ως αποστολή να διαφθείρει  το κορίτσι.
  
Η Σαιντ-Ανζ δεν είναι μόνη στη διαδικασία αυτή.Επιστρατεύει τον Ντολμανσέ, έναν λιμπερτίνο "σοδομίτη",όπως ο ίδιος αυτοχαρακτηρίζεται, και αργότερα τον αδερφό της, τον ανώνυμο Ιππότη.Στόχος της ιδιόμορφης μαθητείας (όλο το βιβλίο μπορεί να χαρακτηριστεί ως μια μορφή Bildungsroman) δεν είναι μόνο η λόγω και έργω μύηση στο σεξ,αλλά και μια ολοκληρωτική διαφθορά της Ευγενίας.Διαδοχικά το αρχικά αθώο κορίτσι θα εμπλακεί σε κάθε είδους σεξουαλική πράξη, θα αποκηρύξει το θεό("Ο θεός στον οποίο ήμουνα ως τώρα προσκολλημένη από αδυναμία και άγνοια, δε θα μου προκαλεί πια παρά τρόμο"), θα απαρνηθεί την αγωγή που έλαβε από τους γονείς της( "θα προτιμούσα να με σκοτώσουν, παρά να με υποχρεώσουν σε οποιαδήποτε καλή πράξη" ) , θα ενστερνιστεί άκριτα και με παιδική αθωότητα κάθε ιδέα των δασκάλων της.Στο τέλος και η ίδια θα παραδεχθεί: "Το έργο σας τελείωσε· αυτό που οι ανόητοι ονομάζουν διαφθορά έχει ριζώσει τόσο γερά μέσα μου, που δεν επιτρέπει ελπίδες μεταστροφής, οι αρχές σας καρφώθηκαν τόσο βαθιά μέσα μου που δεν μπορεί να τις καταστρέψει η καζουιστική του Ιππότη" 
  
Το βιβλίο κλείνει με την έμπρακτη απόδειξη της διαφθοράς του κοριτσιού.Παρασυρμένη από σύνδρομο της Ηλέκτρας και απαλλαγμένη από ηθικές αναστολές, η Ευγενία καθοδηγεί την ομήγυρή της κατά τον βιασμό και την απερίγραπτη κακοποίηση της ίδιας της της μητέρας.Η μύηση έχει ολοκληρωθεί και καμία από τις αρχικές ιδέες της κοπέλας δεν έχει παραμείνει ακλόνητη.
  Γιατί όμως έγραψε ο Ντε Σαντ αυτό το βιβλίο;Ο πρόλογος του έργου είναι αποκαλυπτικός: "Εσείς νεαρές παρθένες,που τόσο καιρό σας χαλιναγώγησαν  τα παράλογα και επικίνδυνα δεσμά μιας φανταστικής Αρετής και μιας αηδιαστικής θρησκείας, μιμηθείτε τη φλογερή Ευγενία.Βιαστείτε να καταστρέψετε τις γελοίες συνταγές με τις οποίες σας εμπλούτισαν οι ηλίθιοι γονείς σας".Όλα αυτά λοιπόν, ηθική, θρησκεία, κοινωνική καταπίεση με κύριο φορέα την οικογένεια, μπαίνουν στο στόχαστρο του Γάλλου φιλοσόφου.
   
Η ηθική δεν έχει καμία σημασία και εύκολα διακρίνεται ο σχετικισμός με τον οποίο την εξετάζει ο Ντε Σαντ: "Καμία πράξη , οσοδήποτε μοναδική κι αν τη φαντάζεσαι, δεν είναι πραγματικά εγκληματική, καμία δεν μπορεί να ονομαστεί πραγματικά ενάρετη", αποφαίνεται ο Ντολμανσέ. Κάθε επιθυμία προέρχεται από τη φύση και πρέπει να ικανοποιείται όσο πιο συχνά και αποτελεσματικά γίνεται.Η άνευ ορίων και κανόνων επιδίωξη της ηδονής συναντάται σε όλα τα έργα του Ντε Σαντ, που αναγνωρίζει στον άνθρωπο το δικαίωμα να παρακάμπτει τις απαρχαιωμένες κοινωνικές συμβάσεις, να ενδίδει στα ζωώδη ένστικτά του και να μη θεωρεί εμπόδιο ακόμα και την αντίσταση ή τον πόνο του αντικειμένου του πόθου του: "Θα πρέπει λοιπόν , και με οποιοδήποτε αντίτιμο, να προτιμούμε αυτόν τον ελάχιστο ερεθισμό που μας γοητεύει από την τεράστια ποσότητα δυστυχίας των άλλων που δεν μας συγκινεί" 
   
Η θρησκεία, αυτό το "λίκνο του δεσποτισμού",αποτελεί μορφή καταπίεσης των ορμών και εμπόδιο για την κατάκτηση της ηδονής με πρόσχημα ένα υποκριτικό σύστημα ηθικής.Στον τρίτο διάλογο ο Ντολμανσε χλευάζει με οξύτατη ειρωνεία τη χριστιανική θρησκεία.Για τον Ντε Σαντ η οριστική αποτίναξη ,έστω και με τη βία, του ζυγού της θρησκείας είναι αναγκαίο βήμα για την κατάκτηση ουσιαστικής ελευθερίας.
   
 Η κοινωνία ως φορέας καταναγκασμού και υποδούλωσης δεν μένει στο απυρόβλητο.Η προσπάθειά της να επιβάλλει τη διαδεδομένη ηθική σε κάθε μεμονωμένο άτομο, να διατηρήσει ανέγγιχτους θεσμούς καταπίεσης, όπως αυτόν του γάμου, να περιορίσει την σεξουαλική ελευθερία του καθενός, καυτηριάζονται επανειλημμένα.Η μητέρα της Ευγενίας ενσαρκώνει τους παραπάνω μηχανισμούς της κοινωνίας και είναι αυτή που με την αγωγή που επέβαλε στην κόρη της συμβάλει στον περιορισμό της απόλυτης ελευθερίας που κανονικά δικαιούται. Χαρακτηριστικό είναι το κατηγορητήριο που της απαγγείλει ο Ντολμανσέ: "Της μιλήσατε για το Θεό σαν να υπήρχε τέτοιο πράγμα, για την αρετή σαν να ήταν αναγκαία[...]θελήσατε να της δώσετε καλούς τρόπους, σαν να μην ήταν η ευτυχία ενός κοριτσιού αδιαχώριστη από την ακολασία και την ανηθικότητα."Στην τελευταία σκηνή, το μίσος και η βία προς την μητέρα του κοριτσιού, κατευθύνονται και προς την κοινωνία που μόνο φραγμούς στην απόλαυση και την ελευθερία των μελών της θέτει.
   

Théodore Géricault',three lovers

     


"Η φιλοσοφία στο Μπουντουάρ" είναι επομένως ένα κάλεσμα του Ντε Σαντ προς όλους τους ανθρώπους να δώσουν τέλος στην ηθική και σεξουαλική καταπίεση, μέσα στην οποία γεννιούνται και πεθαίνουν. Όπως η Ευγενία εκδικείται την μητέρα της ,όταν αυτή φτάνει στο σπίτι της Σαιντ-Ανζ για να βάλει τέλος στο κυνήγι της ηδονής, έτσι και ο κάθε αληθινά ελευθερόφρονας  πρέπει να συγκρουστεί και να τιμωρήσει  τους θεσμούς και τα πρόσωπα που ευθύνονται για την δυστυχία και την καταπίεσή του.Η τελική τιμωρία της μητέρας είναι σκληρή, ακριβώς διότι και ο δεσποτισμός της είναι υπέρμετρος.

  Ανάμεσα στην κριτική ηθικής,κοινωνίας και θρησκείας, παρεμβάλλονται εκτεταμένες περιγραφές οργίων.Η λογοτεχνική τους αξία είναι δεδομένη και το γεγονός πως το έργο δίνεται σε μορφή διαλόγου κάνει το κείμενο ιδιαίτερα ζωντανό.Το σεξ αποτελεί το μεγαλύτερο ταμπού και ίσως για αυτόν το λόγο κυριαρχεί στη θεματική του ντε Σαντ.Στο σεξ εντοπίζεται τόσο κατεξοχήν προσπάθεια ικανοποίησης των αισθήσεων όσο και η παραδοσιακή προσπάθεια από μεριάς της κοινωνίας να επιβληθεί στο άτομο και να εξαλείψει ή τουλάχιστον να ελέγξει τα ορμέμφυτά του, η πιο εύγλωττη  λοιπόν μορφή ηδονής και κοινωνικής καταπίεσης ταυτόχρονα.
     
    Το συγκεκριμένο έργο αξίζει να διαβαστεί και είναι μάλλον η πιο ήπια είσοδος στον κόσμο του Ντε Σαντ.Θα τολμούσα μάλιστα να πω ότι η διδασκαλία του σε κάποια βαθμίδα της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, πιθανότατα στο Λύκειο, θα είχε θετικά αποτελέσματα και θα συνέβαλε στην καλλιέργεια ανεκτικότητας και κυρίως στην πιο "ακομπλεξάριστη" προσέγγιση κάθε μορφής καλλιτεχνικής δημιουργίας.
        











L'Origine du monde,Gustave Courbet 
  Σημείωση: Ο πίνακας δεξιά είναι ίσως η καλύτερη επιλογή για να κλείσει αυτή η ανάρτηση.Η θέασή του, αυτή η απροκάλυπτη νατουραλιστική γύμνια, με σόκαρε και μου γέννησε συναισθήματα ανάλογα με αυτά της ανάγνωσης των έργων του Ντε Σαντ.