Σάββατο 20 Οκτωβρίου 2012

Φλυαρία, ψήγματα πολέμου και απογοήτευση

Αγόρασα με πραγματικά μεγάλες προσδοκίες το "Δέντρο από Καπνό"(εκδ.Πατάκη, μετάφραση Γιώργος-Ίκαρος Μπαμπασάκης) του Ντένις Τζόνσον.Κάτι το National Book Award που απέσπασε το 2007, κάτι η θεματολογία περί Βιετνάμ, κάτι τα επαινετικά λόγια του πολυδιαβασμένου librofilo με έκαναν να προμηθευτώ  το βιβλίο, περιμένοντας ένα μοντέρνο έπος για τη φρίκη του πολέμου και την αθλιότητα στην οποία μπορεί να βυθίσει τον άνθρωπο.Για λόγους που θα εξηγήσω στη συνέχεια, το βιβλίο όχι απλώς δεν κατάφερε να ανταποκριθεί σε ό,τι είχα στο μυαλό μου, αντίθετα αποδείχθηκε μια όχι και τόσο θετική αναγνωστική εμπειρία.

Πρώτα,πρώτα ας δούμε την υπόθεση.Παρότι το βιβλίο είναι σχετικά πολυπρόσωπο, εύκολα μπορεί να διακρίνει κανείς δύο βασικούς χαρακτήρες, οι οποίοι προσφέρουν διαφορετικές εισόδους στον κόσμο  του Βιετνάμ.Ο Σκιπ είναι ο γραφειοκράτης της CIA, ένας αφανής μυστικός πράκτορας που αναλαμβάνει διάφορες αποστολές στη Νοτιοανατολική Ασία με κοινή συνισταμένη τον πόλεμο ενάντια στον κομμουνισμό, όπως πρέσβευε το δόγμα της εποχής.Δεν πρόκειται όμως για έναν δραστήριο, ετοιμοπόλεμο πράκτορα τύπου Τζέιμς Μποντ. Ο Σκιπ είναι η ουρά του συνταγματάρχη θείου του και περνά ολόκληρους μήνες εντελώς απομονωμένος σε μια προστατευμένη ζώνη στο Βιετνάμ, αποδελτιώνοντας και αρχειοθετώντας κάποιες ,ακαταλαβίστικες σε αυτόν , κρυπτογραφημένες αναφορές του θείου Σαντς.

"Στο μεγάλο, ξέφρενο λόμπι κάθισαν σε καλαμένιες καρέκλες κάτω από πληθώρα ανεμιστήρων που στριφογύριζαν.Γύρω τους διακονιάρηδες και χαμίνια σέρνονταν στα πόδια εξόριστων και βετεράνων- επιτέλους μια πρωτεύουσα σε καιρό πολέμου, ένα πολυτελές λόμπι γεμάτο ιστορίες, κατειλημμένο από κατασκόπους και απατεώνες,ανθρώπους που είχαν ξεφύγει και δε λογοδοτούσαν πια στον παλιό τους εαυτό.Συμφωνίες να γίνονται σε μισή ντουζίνα γλώσσες, ύποπτα ραντεβού, προσποιητά χαμόγελα, βλέμματα που λογάριαζαν τις ευκαιρίες.Ψυχοπαθείς ,περιπλανώμενοι, ήρωες.Ψέματα, ουλές, προσωπεία, άπληστες μηχανορραφίες.Αυτό ήταν που ήθελε- κι όχι κάποια βίλα ανάμεσα στους θάμνους"

  Η δεύτερη οπτική είναι αυτή του Τζέιμς, ενός δεκαεπτάχρονου που αποφασίζει να καταταγεί στο στρατό των ΗΠΑ και να πολεμήσει στην κόλαση του Βιετνάμ.Ο Τζόνσον όμως, αφιερώνει λίγες μόνο σελίδες για να περιγράψει τη φονική δράση των πεζοναυτών και κυρίως τη ψυχική διαταραχή που προξενεί αυτή η ζωή στους στρατιώτες με κατάληξη την πλήρη αποκτήνωσή τους.Ακόμα και στην ιστορία του Τζέιμς Χιούστον, ο πόλεμος μοιάζει να μην είναι το κύριο θέμα,να μην είναι τίποτε παραπάνω από ένας αντίλαλος, ο οποίος μόλις που καταφέρνει να φτάσει μέχρι τα φτηνά μπαρ και τα μπουρδέλα,όπου περνούν την ώρα τους οι στρατιώτες.

 Αφού λοιπόν ο Σκιπ καταπιάνεται με άχρηστες αναφορές και ο συγγραφέας μας δίνει μόνο ψήγματα από αυτό που θα λέγαμε "πολεμική δραστηριότητα" του Τζέιμς, τι ακριβώς συμβαίνει στις σχεδόν 750 σελίδες αυτού του βιβλίου.Λοιπόν, ειλικρινά δυσκολεύομαι να απαντήσω.Υπάρχουν κάποιες ανατροπές στην πλοκή,κάποια περιστατικά που προωθούν την εξέλιξη του μύθου,αλλά δεν υπάρχει -πάντα κατά τη γνώμη μου- τίποτε το ουσιώδες.Το "Δέντρο από Καπνό" στερείται κάτι πολύ σημαντικό: κάποια κορύφωση, κάποιες σκηνές που να απογειώσουν το έργο και να συνταράξουν τον αναγνώστη.Αυτό που με βοήθησε να τελειώσω το ογκώδες μυθιστόρημα ήταν η ελπίδα πως κάποια στιγμή θα συμβεί η αναμενόμενη "έκρηξη", πως θα έρθουν αυτές οι 30-40 σελίδες μυστικιστικής εμπειρίας  που όλα τα σπουδαία βιβλία προσφέρουν.

  Ο Τζόνσον βέβαια, όπως και οι περισσότεροι Αμερικανοί λογοτέχνες, διαθέτει ένα μεγάλο όπλο, το καλοδουλεμένο ύφος  και την προσεγμένη γλώσσα.Οι διαταγές των αξιωματικών προς τους στρατιώτες, οι διάλογοι μεταξύ πρακτόρων, καθώς και αυτοί ανάμεσα σε  απλούς πολεμιστές όπως ο Τζέιμς, μοιάζουν βγαλμένη μέσα από τα θέατρα των επιχειρήσεων.Οι στρατιώτες με μια μπίρα στο χέρι χρησιμοποιούν τη γλώσσα του κουρασμένου καραβανά, οι πράκτορες και οι αξιωματούχοι μια γλώσσα ξύλινη, με τεχνικούς όρους προσπαθώντας να είναι απόλυτα ακριβείς.Όσον αφορά λοιπόν την πειστικότητα και την αισθητική των διαλόγων, ο Τζόνσον παίρνει άριστα, αυτό όμως από μόνο του δεν είναι αρκετό για να κρατήσει ζωντανό το ενδιαφέρον(σε αντίθεση με αυτό που πετυχαίνει ο Μπολάνιο),καθώς το περιεχόμενο των συζητήσεων είναι μάλλον άνευ ουσίας.


"Θα έβγαιναν για περιπολία κι αυτός θα ήταν πολύ πιο μπροστά από τους άλλους σε μια φάλαγγα αντρών μες στη ζούγκλα,θα ήταν μπροστά, και θα πατούσε σε κάτι που θα τον ξεκοίλιαζε,που θα του τίναζε τις φλέβες, που θα τον έκανε μια μάζα από πιτσιλιές σαν μπογιά-προτού ο θόρυβος φτάσει στα αυτιά του, τ΄αυτιά του θα είχαν κομματιαστεί-μονάχα ακούς πιθανόν, το σχεδόν ανεπαίσθητο αρχίνισμα ενός μικρού συριγμού"

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου