Εμείς θα σας κάνουμε ευτυχισμένους...

«Οι άνθρωπο είναι ευτυχισμένοι· αποκτούν ό,τι θέλουν, και δεν θέλουν ποτέ όσα δεν  μπορούν να αποκτήσουν. Είναι εύποροι· είναι ασφαλείς · δεν αρρωσταίνουν ποτέ · δεν φοβούνται τον θάνατο · αγνοούν μακαρίως το πάθος και τα γηρατειά · δεν τους βασανίζουν κανένας πατέρας και καμία μητέρα · δεν έχουν συζύγους, δεν έχουν παιδιά, δεν έχουν αγάπες που να τους κάνουν να έχουν βαθιά αισθήματα · η συμπεριφορά τους έχει διαμορφωθεί ανακλαστικά ώστε να μην μπορούν πρακτικά να συμπεριφερθούν διαφορετικά από όπως θα όφειλαν· και αν κάτι πάει στραβά, υπάρχει το σώμα.»

   

   

         Ο θαυμαστός καινούριος κόσμος( εκδ. Νησίδες,μτφ. Βασίλης Τομανάς) του Άλντους Χάξλεϋ  είναι μάλλον η πιο ευφυής περιγραφή δυστοπίας που έχει γραφτεί ποτέ σε βιβλίο. Το μυθιστόρημα δεν καταφέρνει να προκαλέσει την προσωπική εμπλοκή του αναγνώστη, να τον συγκινήσει και να τον σοκάρει, όπως το αριστουργηματικό 1984, όμως περιγράφει στην εντέλεια τη λειτουργία ενός ολοκληρωτικού συστήματος με τόση λεπτομέρεια που θα επέτρεπε τη μίμησή του από έναν τρίτο.

                   « Η ευτυχία πρέπει να πληρώνεται με κάτι.»

  

    Ο Χάξλεϋ ξεκινάει από μια πολύ ενδιαφέρουσα βάση: το σύστημα είναι μεν ολοκληρωτικό με την έννοια ότι ρυθμίζει με αυστηρό και συγκεκριμένο τρόπο κάθε πτυχή της δημόσιας και ιδιωτικής σφαίρας με πρότυπα συμπεριφοράς που επιβάλλει, όμως  δεν έχει σε πρώτη φάση το σκληρό, αυταρχικό πρόσωπο ενός οργουελιανού ή πολύ περισσότερο ενός ιστορικά υπαρκτού απολυταρχικού συστήματος διακυβέρνησης. Δεν υπάρχουν βασανιστήρια, κρατική τρομοκρατία, τεράστια στρατόπεδα πολιτικών κρατουμένων. Σκοπός του κράτους είναι να επιβάλλει στους ανθρώπους το πρότυπο ευτυχίας που το ίδιο θεωρεί σωστό και η συντριπτική πλειοψηφία του πληθυσμού είναι όντως ευχαριστημένη με την ζωή της. Στον πρόλογό του ο συγγραφέας αιτιολογεί ξεκάθαρα αυτήν του την επιλογή:

 «Δεν υπάρχει, φυσικά, κανένας λόγος που θα έκανε τον καινούριο ολοκληρωτισμό να μοιάσει υποχρεωτικά με τον παλιό. Η διακυβέρνηση με κλομπ και εκτελεστικά αποσπάσματα, με τεχνητή λιμοκτονία, μαζικές εκτοπίσεις και φυλακίσεις, δεν είναι μόνο απάνθρωπη(άλλωστε κανένας δε νοιάζεται σήμερα για τέτοιες λεπτομέρειες)· είναι αποδεδειγμένα αναποτελεσματική. Ένα πραγματικά αποτελεσματικό ολοκληρωτικό κράτος θα ήταν εκείνο, στο οποίο το παντοδύναμο εκτελεστικό σώμα των πολιτικών αρχηγών και η στρατιά των μάνατζέρ τους θα κυβερνούσαν έναν πληθυσμό δούλων, που δεν θα χρειάζονταν να εξαναγκάζονται, γιατί θα αγαπούσαν την υποδούλωσή τους.»

        Η δυστοπία τοποθετείται 5 αιώνες από το σήμερα, στο έτος 632 μετά Φορντ. Την εποχή που ο Χάξλεϋ γράφει το βιβλίο(1931) το άστρο του Henry Ford μεσουρανεί και ένα νέο είδος μαζικής, απρόσωπης παραγωγικής διαδικασίας κάνει την εμφάνισή του. Στον θαυμαστό καινούριο κόσμο οι άνθρωποι ορκίζονται στο όνομα του εμβληματικού βιομηχάνου και έχουν αντικαταστήσει το σημάδι του σταυρού με ένα Τ , προερχόμενου από την ονομασία των πρώτων αυτοκινήτων Φορντ.

  

  Ο Χάξλεϋ  δίνει στο φανταστικό κράτος ένα γνώρισμα που χρόνια αργότερα οι ιστορικοί θα αποδώσουν στο σταλινικό και χιτλερικό καθεστώς: την προσπάθεια κοινωνικοποίησης του ατόμου, την κατάργηση της ατομικότητας που πρέπει να αποτελέσει παρελθόν μπροστά στην ομοιομορφία και την σταθερότητα της μάζας. Στον στόχο αυτό κατευθύνονται όλες οι ενέργειες της ολοκληρωτικής διακυβέρνησης. Η αναπαραγωγή δεν γίνεται πλέον με το σεξ· γίνεται εντελώς βιομηχανοποιημένα  με προηγμένες τεχνολογικές μεθόδους στα εργαστήρια. Στρατιές πανομοιότυπων ανθρώπων παράγονται καθημερινά. Τα έμβρυα χωρίζονται εξαρχής σε  κάστες και αναπτύσσονται  ανάλογα προκειμένου να μπορούν  να επιτελέσουν τον κοινωνικό ρόλο που τους έχει ανατεθεί (αυτό όπως και άλλα σημεία που θύμισαν την πλατωνική «ουτοπία»). Η διαπαιδαγώγηση γίνεται και αυτή με μέριμνα του κράτους. Τα παιδιά ακούν εκατοντάδες χιλιάδες φορές ηχογραφημένα μηνύματα στον ύπνο τους και χάρη σε «ασκήσεις» τύπου Παβλόφ, διαμορφώνουν μια συγκεκριμένη ανακλαστική συμπεριφορά, την οποία δεν μπορούν να αποβάλλουν και η οποία καθορίζει την μετέπειτα συμπεριφορά τους. Ακόμα και οι άνθρωποι Ε της κατώτερης κάστας δεν αισθάνονται αδικημένοι λόγω της πλύσης εγκεφάλου που έχουν υποστεί ήδη από τη βρεφική ηλικία μέσα σε γυάλες.

«’Ωσπου στο τέλος το μυαλό του παιδιού είναι αυτές οι υποβολές, και ώσπου το σύνολο των υποβολών αυτών είναι το μυαλό του παιδιού. Και όχι μόνο το μυαλό του παιδιού. Και το μυαλό του ενήλικου για όλη του τη ζωή. Το μυαλό που κρίνει, επιθυμεί και αποφασίζει, αποτελείται από αυτές τις υποβολές. Αλλά όλες αυτές οι υποβολές είναι δικές μας υποβολές!»

      Οι άνθρωποι λοιπόν αποκτούν  προδιάθεση για συμπεριφορές που ευνοούν την κοινωνική σταθερότητα και την οικονομική ανάπτυξη. Ο θεσμός  της οικογένειας έχει καταργηθεί γιατί θα αποτελούσε εμπόδιο στη διαμόρφωση ανακλαστικής συμπεριφοράς και στη μαζοποίηση. Οι σταθεροί σεξουαλικοί δεσμοί θεωρούνται ανήθικοι · όλοι εκφράζουν χωρίς περιστροφές την πρόθεσή τους να συνευρεθούν με ένα άτομο και  η επιθυμία τους γίνεται αμέσως πραγματικότητα. Αποφεύγεται έτσι η συναισθηματική εμπλοκή, οι διαχωρισμοί εντός της κοινότητας: «Όταν το άτομο αισθάνεται, η Κοινότητα κλονίζεται».

  

    Ο παγκόσμιος πληθυσμός έχει εκπαιδευθεί να διασκεδάζει με τον ίδιο τρόπο: ακριβά σπορ που απαιτούν πολλές δαπάνες, μακρινά ταξίδια, χρήση του «σώματος» ενός παραισθησιογόνου ναρκωτικού που χορηγείται σε κάθε εργαζόμενο για να ξεχνάει τις έγνοιες του. Η τέχνη είναι παρελθόν· πολλά ιστορικά μνημεία έχουν ανατιναχθεί και η ανακλαστική συμπεριφορά των ανθρώπων κάνει τα βιβλία να φαίνονται αηδιαστικά. Οι άνθρωποι δεν πρέπει να αντικρίζουν την ομορφιά που γεννήθηκε στο παρελθόν γιατί έτσι δεν θα καταναλώνουν αυτό που στο σήμερα παράγεται ως ωραίο. Και αν κάποιος θέλει να τέρψει τις αισθήσεις του υπάρχει ο αισθησιογράφος,  ένας προσομοιωτής που προβάλλει ταινίες δίχως κανένα βάθος και προβληματισμό, οι οποίες όμως  μαζί με άλλα τεχνολογικά μέσα ικανοποιούν στο απόλυτο τις πέντε αισθήσεις, όπως θα έκαναν σε ένα ζώο.

 Golconda, magritte

                                                 

Ο Χάξλεϋ έγραψε  ένα από τα πιο φιλοσοφημένα έργα γύρω από την ουσία του ολοκληρωτισμού πριν καν αυτός δείξει το σκληρό του πρόσωπο στην Ευρώπη. Διαβάζοντας το βιβλίο θα βρείτε σίγουρα αναλογίες και με την εποχή μας, 80 ολόκληρα χρόνια αργότερα.  Θα κλείσω επιστρέφοντας σε κάτι που ανέφερα σύντομα παραπάνω. Στα ελληνικά σχολεία η αυθεντία του Πλάτωνα προβάλλεται ως δεδομένη: εκπαιδευτικοί και μαθητές διστάζουν να απορρίψουν ένα ακραιφνώς ολοκληρωτικό σύστημα, όπως αυτό που περιγράφεται στην "Πολιτεία" και τους "Νόμους", φοβούμενοι μήπως θεωρηθούν αμόρφωτοι. Τι θα γινόταν όμως αν η πλατωνική πολιτική φιλοσοφία διδασκόταν παράλληλα με τον Θαυμαστό Καινούριο Κόσμο;