Ιταλική πανδαισία

 Χορταστικότατη η ανθολογία διηγημάτων του Αλμπέρτο Μοράβια με τίτλο "Διηγήματα που σκόρπισαν στο δρόμο"(εκδ. Καστανιώτης, επιμέλεια Α.Χρυσοστομίδης). Ο Μοράβια θεωρείται δικαιολογημένα ως ένας εκ των σπουδαιότερων Ιταλών συγγραφέων του περασμένου αιώνα. Γνωστός κυρίως για τα μυθιστορήματά του "Ο Κομφορμίστας", στο οποίο βασίστηκε η ομώνυμη ταινία του Μπερτολούτσι, και για τους "Αδιάφορους", ο Μοράβια έγραψε εκατοντάδες διηγήματα που εκδόθηκαν σε διάφορες συλλογές. Υπήρξαν όμως και διηγήματα που δημοσιεύθηκαν στον τύπο ή σε περιοδικά, όπως αυτά που συμπεριλαμβάνονται στον τόμο των εκδόσεων Καστανιώτη. Η ανθολογία περιλαμβάνει σχεδόν 60 διηγήματα της περιόδου 1928-1951(της πρώιμης φάσης του έργου του θα λέγαμε), τα οποία μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες.

 Αρκετά αναφέρονται στις εμπειρίες του Μοράβια από την περίοδο του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, που τοποθετούνται στο 1943, όταν η Ιταλία ήταν χωρισμένη στη μέση: στο Νότο οι Σύμμαχοι, στο Βορρά οι Γερμανοί και τα απομεινάρια του φασιστικού κράτους. Στα διηγήματα αυτά κυριαρχεί οπωσδήποτε ο χαρακτήρας της μαρτυρίας, η περιγραφή του  αγώνα επιβίωσης που δίνουν οι απλοί άνθρωποι της υπαίθρου.Στο "Οι χωρικοί αγαπούν το χρήμα" βλέπουμε την πλήρη ηθική έκπτωση ,στην οποία οδηγούνται οι άνθρωποι όταν καταρρεύσει το οικοδόμημα του πολιτισμού, αρνούμενοι να σώσουν συγχωριανούς τους από τον λιμό δίχως χρηματικό αντάλλαγμα. "Οι σάλπιγγες της Ιεριχούς" είναι μια διασκεδαστική παρουσίαση της αφέλειας των χωρικών που ελλείψει πηγών πληροφόρησης είναι έτοιμοι να πιστέψουν ακόμα και την πιο εξωφρενική είδηση για την έκβαση του πολέμου." Ο πάτερ Φαμίλιας" τέλος είναι μια κριτική σε μικρογραφία των αληθινών πληγών που άφησε πίσω του ο πόλεμος, καθώς και της σαθρών δομών ,στις οποίες στηρίχτηκε η μεταπολεμική Ιταλία.

« "Πόσες φορές δεν άκουσα να προβάλουν αυτήν τη δικαιολογία: "Εκείνοι δεν έχουν χρήματα..Θα πεθάνουν από την πείνα", με την ίδια νηφαλιότητα με την οποία μιλάει κανείς για ένα φυσικό φαινόμενο ,για χαλαζόπτωση ή ξηρασία.Και οι φτωχοί πραγματικά πέθαιναν από την πείνα.Αυτοί οι ίδιοι οι χωρικοί που μας πουλούσαν αρκετά ακριβά το λάδι, τα όσπρια, το αλεύρι, άφηναν πολλούς συγγενείς τους να πεθάνουν από ασιτία σε μια βρώμικη καλύβα.Πήγα για να βοηθήσω αυτούς τους δυστυχισμένους: τα παιδιά ήταν σκελετωμένα, με πρησμένη κοιλιά και γόνατα τόσο χοντρά  όσο τα κεφάλια τους, και οι μεγάλοι με γκρίζα πρόσωπα και με μαλλιά που πέφταν τούφες τούφες από το κρανίο σαν να είχαν αλωπεκία."Ε, να", έλεγαν οι χωρικοί"εκείνοι δεν έχουν χρήματα" »

Τα υπόλοιπα διηγήματα μπορούν να χωριστούν σε ρεαλιστικά και υπερρεαλιστικά, χωρίς πάντως η διάκριση αυτή να είναι πάντοτε απόλυτη. Και αυτό διότι ο Μοράβια υιοθετεί ένα ξεκάθαρο υποκειμενισμό και δημιουργεί σκόπιμα μια αίσθηση συγκεχυμένου. Ακόμα και τα διηγήματα που θα χαρακτηρίζαμε ρεαλιστικά αποκτούν συχνά συμβολικές προεκτάσεις. Ο πρωτοπρόσωπος αφηγητής, ,όπως και στα "πολεμικά" διηγήματα, χρησιμοποιεί μια γλώσσα σχετικά απλή, με σταθερό ρυθμό και μακροπερίοδο λόγο, που έχει έντονα στοιχεία προφορικότητας. Ο αφηγητής μάλιστα  συχνά  είναι ένα τυχαίος ή κρυφός παρατηρητής των τεκταινόμενων, σαν μια κάμερα που απλώς καταγράφει μια συνάντηση εν αγνοία των προσώπων που συμμετέχουν. 

" Η ευδαιμονία ,σαν ένα αναποδογυρισμένο τηλεσκόπιο,καθιστά μακρινές τις συμφορές των άλλων.Και όσο πιο τρομερές είναι τόσο πιο πολύ γαντζωνόμαστε στην ευδαιμονία,που από αυτήν την αντίθεση παίρνει μια γεύση και ένα νόημα εντελώς καινούργια"

     Τα διηγήματα καλύπτουν ένα ευρύτατο φάσμα: εντυπώσεις από επίσκεψη σε φρενοκομείο και φυλακή, αλληγορικές διηγήσεις και πολλές καθημερινές ιστορίες( αυτά είναι και τα αληθινά διαμάντια) μέσα από τις οποίες ο Μοράβια στοχάζεται σχετικά με λεπτότατες αποχρώσεις της ανθρώπινης φύσης και συμπεριφοράς. Το "Ένας περίεργος κλέφτης" μπορεί να ερμηνευθεί ως μια αλληγορία για τον αστικό τρόπο ζωής με όλες του τις συμβάσεις και την υποκρισία. Στις "Αναμνήσεις από το νησί της Κίρκης" ο Μοράβια  μέσα από νατουραλιστικές περιγραφές  αναδιηγείται τον ομηρικό μύθο για να σχολιάσει την εσωτερική μας αποκτήνωση που προηγείται πάντα της εξωτερικής. Το γκροτέσκο "Λιοντάρι",ένα ζευγάρι που ταΐζει το λιοντάρι της με φίλους,  είναι μια σουρεαλιστική αναφορά στον πολιτισμένο κανιβαλισμό του σήμερα, ενώ στη "Συνάντηση" διαπιστώνεται η τραγική ευκολία με την οποία κάποια άτομα από σημαντικά καθίστανται αδιάφορα στη ζωή μας. "Η βαρκάδα" μοιάζει με απόπειρα ανατομής του μηχανισμού της γυναικείας ζήλιας και "Το πείραμα" καταδεικνύει πόσο ψεύτικα είναι τα συναισθηματικά οχυρά που στήνουμε γύρω μας.  Στη σάτιρα "Ανταλλαγή απόψεων" ο αφηγητής παρίσταται σε μια συνάθροιση της καλής κοινωνίας, όπου διαπιστώνει με πικρία πως τελικά ο βερμπαλισμός και η αυτοπεποίθηση των "αυτάρεσκα αμόρφωτων" αρκεί για να υπερκεράσει το κριτικό βλέμμα και την εις βάθος γνώση. Στην "Τζαμαρία" ο αφηγητής γίνεται τυχαία μάρτυρας της δολοφονίας μια γυναίκας,ενώ αγναντεύει τη θέα από ένα εστιατόριο, και σοκάρεται και ο ίδιος με την απάθεια που επιδεικνύει στο θέαμα. Άραγε εμείς πόσους πολέμους και δολοφονίες έχουμε καταναλώσει ήρεμοι πίσω από την οθόνη της τηλεόρασης και του υπολογιστή μας; Στο " Συκοφάντη" παρουσιάζεται με τρόπο ευφυή και πλήρη η τέχνη της συκοφαντίας.Τέλος, "Οι αντιφάσεις του Ροντόλφο" θα έκαναν κάθε πατριδοκάπηλο να βγάλει αφρούς. Πόσο εύκολο να δηλώνεις πατριώτης χωρίς να ξέρεις τι είναι πράγματι αυτό που ονομάζεις πατρίδα... 

"Επομένως η Ιταλία δεν είναι ,όπως αποδείχτηκε, ούτε η γλώσσα, ούτε η ιστορία, ούτε η κουλτούρα, ούτε τα προϊόντα, και λιγότερο ακόμα οι Ιταλοί·είναι η Ιταλία και αρκεί.Θα πέθαινε σίγουρα για τη Ιταλία, αλλά δεν θα έχανε μια ώρα από την μέρα του για να γνωρίσει την Ιταλία.Η δύναμη της λέξης.Για το όνομα ο Ροντόλφο θα έδινε τη ζωή του·αλλά για τα πράγματα που το όνομα χαρακτηρίζει δε θα έδινε δεκάρα."