Πύργος διπλοκλειδωμένος

Ούτε  να φανταστεί θα μπορούσε ο Φραντς Κάφκα ότι το τόσο ιδιόρρυθμο και γριφώδες έργο του θα γνώριζε τέτοια αποδοχή έναν αιώνα μετά το θάνατό του. Τα γραπτά του, που ο ίδιος είχε δώσει σαφή εντολή να καταστραφούν, θεωρούνται ορόσημο για την παγκόσμια λογοτεχνία, επηρέασαν σπουδαίους μεταγενέστερους συγγραφείς, ανάμεσα τους ακόμα και ο ογκόλιθος που λέγεται Μπόρχες, και έκαναν το Ναμπόκοφ να σχολιάσει πως ο Τόμας Μαν και ο Ρίλκε δεν ήταν παρά νάνοι σε σύγκριση με το μεγαλείο αυτού του βασανισμένου ανθρώπου, που έζησε μέσα στην ενοχή και την ανασφάλεια. Μονήρης,φοβικός, με ελάχιστες κοινωνικές επαφές, ερωτικές απογοητεύσεις και κυρίως ένα μόνιμο ψυχικό βάρος προερχόμενο από την μειονεξία που αισθανόταν απέναντι στον αυταρχικό πατέρα του, ο οποίος το έκανε να νιώθει διαρκώς αποτυχημένος, ο Κάφκα είναι , νομίζω, ο συγγραφέας που κατάφερε να μεταστοιχειώσει  με τον πιο περίπλοκο τρόπο τα συμπλέγματα και τα βιώματά του σε λογοτεχνία.

"Da ich nichts anderes bin als Literatur und nichts anderes sein kann und will- Γιατί δεν είμαι τίποτε άλλο από Λογοτεχνία και ούτε μπορώ και θέλω να είμαι κάτι άλλο"-Γράμμα στη Φελίσε Μπάουερ 1917

Αξιοπρόσεκτο είναι πως πολλοί θαυμάζουν τον Κάφκα για τα δυο ανολοκλήρωτα μυθιστορήματά του που έφτασαν σε εμάς χάρη στις ενέργειες του καλύτερού του φίλου Μαξ Μπρόντ.  Προσωπικά θεωρώ ως ανώτερα τα διηγήματα και τις νουβέλες του,όπου το παράδοξο και η υπαρξιακή αγωνία δεν προλαβαίνουν να εξαντλήσουν τον αναγνώστη. Η "Μεταμόρφωση", ένα ανυπέρβλητο αριστούργημα, "Ο Καλλιτέχνης της Πείνας",  η τελευταία φράση του οποίου με έχει παγώσει και συγκλονίσει όσο λίγες-δίχως να έχω ανακαλύψει ακόμα το λόγο-, "Το Κτίσμα" , το "Γράμμα στον Πατέρα", μαζί με την "Κρίση" απαραίτητα για οποιαδήποτε απόπειρα προσέγγισης του σύμπαντός του, αρκούν από μόνα τους για κατατάξουμε τον Κάφκα στο πάνθεον.

 Την περασμένη εβδομάδα τόλμησα να διαβάσω για πρώτη φορά τον "Πύργο" σε μετάφραση Β.Πατέρα(εκδ.Ροές). Δεν σκοπεύω να κρύψω πως δεν έχω καταλάβει πλήρως το βιβλίο, ενώ και από τις διάφορες αναλύσεις που διάβασα, καμία δεν με έπεισε πλήρως για τις θέσεις της.Το γεγονός ,επιπλέον , πως ο Κάφκα δεν ολοκλήρωσε το βιβλίο είναι ακόμα πιο προβληματικό, καθώς ενδεχομένως έμειναν ημιτελή τα νοήματα στα οποία βασίζεται η κριτική για μια συνεκτική θεώρηση όσων διαβάζουμε. Υπήρξαν οπωσδήποτε και σημεία που η απροσδιοριστία και η ερμητικότητα του κειμένου με έκαναν να μπερδευτώ και να χρειαστώ διαλείμματα προκειμένου να συνεχίσω. Σε κάθε περίπτωση, επειδή δε συμφωνώ με την πλήρη αποδόμηση ενός λογοτεχνικού έργου, προκειμένου να εξαχθεί ένα συμπέρασμα, περιορίζομαι σε κάποιες υποκειμενικές παρατηρήσεις.

 Ο Κ. είναι ένα χωρομέτρης που φτάνει σε κάποιο χωριό, υπαγόμενο στη δικαιοδοσία του Πύργου με την αφανή και ταυτόχρονα χαώδη και πανίσχυρη γραφειοκρατία του, προκειμένου να αναλάβει ένα πόστο, όπως τον έχουν ενημερώσει.Η υποδοχή που τον περιμένει μόνο φιλική δεν είναι, καθώς ο Κ. θα βρεθεί αντιμέτωπος με ένα χαμηλόβαθμο αξιωματούχο του Πύργου, ο οποίος αμφισβητεί το δικαίωμά του να διανυκτερεύσει στην περιοχή. Στο χωριό υπάρχει μια σαφής κοινωνική διαστρωμάτωση: από τη μια τα μέλη του Πύργου που χαίρουν εκτίμησης και προξενούν φόβο με ένα νεύμα τους και μόνο, από την άλλη οι απλοί πολίτες, δουλικά, καχύποπτα ανθρωπάκια -θυμίζουν πολύ τον τύπο του μικροαστού που περιφρονεί ο συγγραφέας-, απαθή μπροστά στα προβλήματα των άλλων, κλεισμένα στο ασφαλές κουκούλι, το οποίο διατηρούν πάση θυσία, προσφέροντας ακόμα και τις κόρες τους ως παλλακίδες των υψηλά ιστάμενων.

Και ενώ ο Κ. έχει αρχίσει να αμφιβάλλει για το κατά πόσο είναι ευπρόσδεκτος, δυο βοηθοί, ο Αρθούρος και ο Ιερεμίας, σχεδόν ίδιοι εξωτερικά, εμφανίζονται για τον συνδράμουν στην δουλειά του, παρότι ο ίδιος δεν ξέρει ακόμα ποια μπορεί να είναι αυτή. Ο Κούντερα έχει επισημάνει πως η έννοια του καφκικού είναι αλληλένδετη με αυτή του κωμικού.Πράγματι οι δυο βοηθοί αποδεικνύονται εντελώς ανώριμοι, σχεδόν γελωτοποιοί, τρέχουν σαν παιδάκια, ησυχάζουν, όταν ο Κ. τους φοβερίζει με μια βέργα ή κάποια απειλή. Αυτό που για τον αναγνώστη είναι μια γνήσια κωμική σκηνή, ο Κ. το βιώνει ως μαρτύριο που τον εξοργίζει.

                                                        "Αρλεκίνος"-Κ.Εφημίδης

Είναι ,λοιπόν, σαφές πως σύντομα μετά την άφιξή  στο χωριό,επέρχεται πλήρης διάψευση των προσδοκιών του. Ο πύργος δεν είναι εξ όψεως, όπως θα περίμενε, οι βοηθοί μάλλον δυσχεραίνουν παρά διευκολύνουν το έργο του, η θέση του μόνο δεδομένη δεν είναι, καθώς και ο δήμαρχος αμφισβητεί την υπόσταση της εντολής πρόσληψής του και ζητά από τον Κ. να εγκαταλείψει το χωριό- κάποιοι μιλούν για ανεστραμμένη απόδοση του βιβλικού μύθου για τη γη της επαγγελίας. Από το σημείο αυτό ο Κ. εμπλέκεται σε μια αγωνιώδη προσπάθεια να έρθει σε επαφή με το κατάλληλο πρόσωπο από τον πύργο. Τίποτα απολύτως δεν μπορεί να θεωρηθεί αντικειμενική πραγματικότητα: οι διηγήσεις των χωρικών είναι αντιφατικές και συνήθως συγκρούονται με τους ισχυρισμούς άλλων συμπολιτών τους· τα συναισθήματα των προσώπων δεν είναι εμφανή· η μέρα μοιάζει να μη ρέει σύμφωνα με τους κανονικούς ρυθμούς·ακόμα και η ταυτότητα των προσώπων δεν είναι αδιαμφισβήτητη, καθώς κάποιοι αξιωματούχοι έχουν παρόμοια ονόματα, ενώ ορισμένοι ισχυρίζονται ότι σε κάθε κάθοδό τους στο χωριό αποκτούν και διαφορετικό πρόσωπο.

Αναγνώστης και Κ. βρίσκονται στην ίδια θέση, καθώς για κανέναν από τους δύο η κατάσταση δεν είναι περισσότερο διαυγής. Ο γρίφος είναι δυσεπίλυτος και δεν υπάρχει κάποιο κλειδί που να μπορεί να υποδείξει από ποιο σημείο πρέπει να ξεκινήσει  κανείς. Ο Κ. ψάχνει στα τυφλά, ρωτάει δεξιά και αριστερά, δίχως ελπίδα, και πάντοτε μένει μακριά από τον στόχο του, καθώς δεν καταφέρνει να διαβεί το κατώφλι του πύργου. Μάλιστα η θέση του θα γίνεται ολοένα και χειρότερη, καθώς χάνει την συμπαράσταση των λίγων προσώπων που είχαν αποφασίσει να τον συνδράμουν. Προς το τέλος του μυθιστορήματος, και όταν σε μια ατμόσφαιρα σχεδόν παραισθητική ο Κ. περιμένει σε ένα πανδοχείο ακρόαση από τον μόνο διαθέσιμο σύνδεσμο με τον πύργο, είναι εμφανής η αναλογία με την προσπάθεια του Γιόζεφ Κ. της "Δίκης" να αποδείξει την αθωότητα του επισκεπτόμενος κλινήρεις δικηγόρους.Διέξοδος δεν βρίσκεται, ωστόσο το τέλος δεν μας επιτρέπει να συνάγουμε με ασφάλεια ότι ο αγώνας του έχει ολοκληρωθεί.

"Ένα κλουβί πήγε να βρει ένα πουλί"-από τους Αφορισμούς

Οι ήρωες του Κάφκα, και ο Κ. δεν είναι εξαίρεση, είναι σαν κότες με κομμένο κεφάλι: εξαρχής ένοχοι,εξαρχής καταδικασμένοι,  τρέχουν να γλιτώσουν από το αναπόφευκτο. Η ποινή μοιάζει να έχει οριστεί πριν αρχίσει η αφήγηση, ο αναγνώστης και ο πρωταγωνιστής όμως δεν το ξέρουν και έχουν την ψευδαίσθηση πως ενδεχομένως να υπάρχει και δυνατότητα λύτρωσης.Κάπως σαν τον ποντικό από τον Μικρό μύθο που τρέχει προς την φάκα του- διαβάστε τον στην τόσο προσεγμένη απόδοση του Ναυτίλου( στη θέση σας θα διάβαζα και τις αναρτήσεις του για τον Πύργο).

Στον Πύργο η αίσθηση ενοχής δεν είναι τόσο έντονη όσο στα υπόλοιπα κείμενα του Κάφκα, ωστόσο σε καμία περίπτωση δεν είναι απούσα. Ο Κ. ,παρότι φτάνει στο χωριό νομότυπα και έχοντας ανά χείρας την πρόσκληση , καλείται να απολογηθεί, οι αρχές τον καταδυναστεύουν και τον κατατρέχουν σε κάθε του βήμα. Σιγά- σιγά αποδέχεται πλήρως την ευθύνη του και θέλει να διορθώσει μια παράλειψη που δεν προέρχεται από τον ίδιο.Η μεταστροφή αυτή έρχεται σχεδόν αδιαμαρτύρητα από μέρους του, το πέρασμα από την αισιοδοξία που γεννά η νέα του σταδιοδρομία στην κοπιαστική συλλογή στοιχείων προς υπεράσπισή του έρχεται σχεδόν ανεπαίσθητα.

Να σημειώσω τέλος, πως η μετάφραση του Πατέρα είναι κατά τη γνώμη μου πιο συνεπής από την άλλη των εκδόσεων Γράμματα, όσον αφορά την τήρηση της στίξης και του ρυθμού του πρωτότυπου.