Πολύ μίσος σε μικρό μπουκαλάκι

"Έχω ύψος εξήντα έξι εκατοστά, ωραίο σώμα και συμμετρικό·μόνο που το κεφάλι μου είναι κατά τι μεγαλύτερο από όσο πρέπει.Τα μαλλιά μου δεν είναι μαύρα, όπως των άλλων,αλλά κόκκινα πολύ πυκνά και σκληρά τραβηγμένα πίσω στους κροτάφους και στο φαρδύ αλλ΄όχι ιδιαίτερα μεγάλο μέτωπο.Το πρόσωπο μου είναι αγένειο ,αλλά κατά τ΄ άλλα σαν των άλλων ανθρώπων.Τα φρύδια μου σμίγουν.Η σωματική μου δύναμη είναι σημαντική ειδικά όταν εκνευρίζομαι. Στον αγώνα πάλης με τον Ιωσαφάτ, εγώ τον έριξα ανάσκελα μέσα σε είκοσι λεπτά και τον στραγγάλισα.Και από τότε είμαι ο μόνος νάνος της Αυλής...Και Ποτέ μου δεν γελάω.Εγώ δεν είμαι γελωτοποιός.Εγώ είμαι νάνος και μόνο νάνος."

Με αυτόν τον τρόπο αυτοσυστήνεται στους αναγνώστες ο αφηγητής της αριστουργηματικής νουβέλας του Περ Λάγκερβιστ "Ο νάνος"(εκδ.Καστανιώτης,πολύ καλή μετάφραση Ερρίκου Μπελιέ).Ο νάνος είναι κομμάτι ενός μεσαιωνικού κόσμου, ζει μέσα στο κάστρο του Πρίγκηπα, συμμετέχει και κυρίως παρακολουθεί όσα συμβαίνουν εκεί.Πράγματι, στις περισσότερες περιπτώσεις ο νάνος είναι ένας σιωπηλός μάρτυρας, βλέπει και σχολιάζει σαν αυστηρός τιμητής των πάντων. Ο βασικός άξονας του βιβλίου ταιριάζει σε ένα ιστορικό μυθιστόρημα: οι διασκεδάσεις στο κάστρο, οι συναντήσεις του ηγεμόνα, οι συνομιλίες του με τον σοφό και πολυμήχανο Μπερνάρντο, που παραπέμπει ευθέως στον Ντα Βίντσι, τα κρυφά ειδύλλια που δημιουργούνται ανάμεσα στους ευγενείς, οι ένδοξες εκστρατείες και οι καλοσχεδιασμένες ραδιουργίες, είναι το εξωτερικό σκηνικό.Ακόμα και το ύφος της αφήγησης στη διάρκεια της εκστρατείας θυμίζει χρονικό που διηγείται τα κατορθώματα κάποιου γενναίου ιππότη.

 Το σημαντικό όμως είναι ό,τι συμβαίνει στο μυαλό του ήρωά μας. Ο νάνος είναι ένα πλάσμα γεμάτο μίσος, αιμοδιψής και σαδιστής, χωρίς ίχνος θετικών συναισθημάτων. Κανένα πρόσωπο του κάστρου δεν αξιολογείται θετικά σε όλη τη διάρκεια της νουβέλας, αντίθετα ο νάνος τα παρατηρεί προσεκτικά μέχρι να ανακαλύψει αυτά τα χαρακτηριστικά που θα δικαιολογήσουν την ήδη διαμορφωμένη απέχθειά του για αυτά. Η αφήγησή του κοφτή, αυστηρή, χωρίς σχήματα λόγου, ξεχειλίζει από οργή και μοιάζει με ένα διαρκές μνησίκακο "κατηγορώ" απέναντι στους πάντες. Ο νάνος ωστόσο δεν περιορίζεται στις τρομακτικές του σκέψεις, αντίθετα γίνεται ο ίδιος δικαστής και αποδίδει με τρόπο πρωτόγονο και βάρβαρο δικαιοσύνη στο μέτρο που μπορεί.

"Διψάω για αίμα[...]Θέλω να πολεμήσω, θέλω να σκοτώσω!Όχι για τη δόξα, αλλά για την ίδια την πράξη!Θέλω να δω τους εχθρούς να πέφτουν, θέλω να δω το θάνατο και τον αφανισμό γύρω μου"

Τι είναι όμως ο νάνος, αυτό το ζαρωμένο ανθρωπάκι που μετά βίας χωράει την κακία που κρύβει μέσα του; Δεν είναι παρά η καρδιά του σκοταδιού μέσα μας, είναι το ακατέργαστο μίσος που βρίσκεται στον πυρήνα της ανθρώπινης ύπαρξης. Το σώμα του είναι μικρό γιατί και η ψυχή του αποτελείται μονάχα από αυτά τα στοιχεία που οι υπόλοιποι έντεχνα καλύπτουμε με στρώματα ευγένειας και ένα πέπλο πολιτισμού. Ο νάνος δεν προσποιείται, είναι συμπυκνωμένο προϊόν του φρικιαστικού κόσμου που τον περιβάλλει.Αν αφαιρέσουμε τα μεγαλοπρεπή δείπνα, τις φιέστες και τις φιλοσοφικές συζητήσεις, αυτό που μένει είναι η υποκρισία στον έσχατο βαθμό, τα βασανιστήρια στα μπουντρούμια του κάστρου, οι ύπουλες δολοφονίες , η ωμή βία στο πεδίο της μάχης, η πανούκλα που έρχεται να τιμωρήσει τους ανθρώπους για τις αμαρτίες τους. Για να προβεί κανείς σε όσες πράξεις περιγράφονται με νατουραλιστική λεπτομέρεια ,πρέπει να έχει μέσα του έναν τέτοιο βίαιο και απάνθρωπο νάνο· ο αφηγητής μας διαθέτει μόνο αυτόν χωρίς το εξωραϊστικό περίβλημα. Για αυτό και ουρλιάζει εκτός εαυτού :" Εγώ είμαι!Εσείς δεν είσαστε κύριοι της μορφής σας, αλλά εγώ είμαι!"

Το μίσος του νάνου στρέφεται συνολικά κατά του ανθρώπινου είδους. Όταν βλέπει τον Μπερνάρντο να εξετάζει ένα πτώμα, αηδιάζει όσο ποτέ άλλοτε με τη σιχαμερή φύση του ανθρώπου,  με το σώμα το οποίο αποσυντίθεται πολύ μετά από το σάπιο πνεύμα που κατοικεί σε αυτό. Η θέα των ευγενών και των στρατιωτών να δειπνίζουν με βουλιμία του θυμίζει μιαρά ζώα. Μεγάλο είναι το μένος το απέναντι στη σεξουαλική πράξη, καθώς σε πολλά σημεία περιγράφει τον αποτροπιασμό που του προκαλεί.Αναμενόμενο από τη στιγμή που αυτή αφενός προσφέρει ηδονή σε ένα τόσο μισητό είδος και αφετέρου επιτρέπει τη διαιώνισή του.Για αυτόν το λόγο άλλωστε τιμωρεί τα ερωτικά αμαρτήματα με μεγαλύτερη σκληρότητα και ικανοποίηση από οτιδήποτε άλλο .Τέλος, το μίσος στρέφεται ενάντια στους υπόλοιπους νάνους, στον ίδιο του τον εαυτό, όπως βλέπουμε και στη σκηνή που εξαναγκάζεται να αντικρίσει το γυμνό του σώμα.

"Είναι το ριζικό μου να μισώ τους δικούς μου ανθρώπους.Τη ράτσα μου τη βρίσκω σιχαμερή.Αλλά και τον εαυτό μου τον μισώ.Τρώω τις χολεριασμένες σάρκες μου.Ρουφάω το δηλητηριασμένο αίμα μου.Κάθε μέρα κοινωνώ μόνος μου από τον εαυτό  μου, σαν σκληρός μέγας ιερέας του λαού μου."

To 1944 ο Λάγκερβιστ κατάφερε να πλάσει μια από τις πιο φρικτές μορφές της λογοτεχνίας, πλησιάζοντας την προσωποποίηση του απόλυτου μίσους όσο λίγοι ομότεχνοί του. Ο ανώνυμος νάνος στέκεται επάξια δίπλα σε ήρωες, όπως ο Κουρτς του Κόνραντ ή ο Αχαάβ του Μέλβιλ. Αν λάβουμε υπόψη την ιστορική συγκυρία, καταλαβαίνουμε τους λόγους που ώθησαν τον συγγραφέα να συνθέσει αυτό το μοναδικό έργο. Πάντως, αυτή η ενσάρκωση της κακίας από έναν φαινομενικά ακίνδυνο νάνο μου θύμισε το εξαιρετικό διήγημα του Πόε "Ο σαλταπήδας". Ο Σουηδός νομπελίστας αποδεικνύεται ανατόμος της ανθρώπινης ύπαρξης, που δίχως ωραιοποιήσεις εκθέτει τα συγκλονιστικά του πορίσματα.