Πέμπτη 18 Απριλίου 2013

"Λατρευτή γκιλοτίνα!"

"Η ειρήνη βασιλεύει σ΄όλο το έδαφος της Δημοκρατίας...Τρομοκρατία σωτήρια!Αγία Δημοκρατία!Λατρευτή γκιλοτίνα!Τον περασμένο χρόνο, τέτοια εποχή, η Δημοκρατία σπαραζόταν από τις φατρίες·η Λερναία Ύδρα του Φεντεραλισμού απειλούσε να την καταβροχθίσει .Τώρα η ιακωβινική ενότητα απλώνει σε όλο το κράτος τη δύναμή της και τη σοφία της..Λέγαμε:Να νικήσουμε ή να πεθάνουμε.Λαθεύαμε·έπρεπε να λέμε: Να νικήσουμε και να πεθάνουμε"

Βρισκόμαστε στα 1793, πέντε χρόνια μετά την γαλλική επανάσταση και "Οι θεοί διψούν"(εκδ.Γκοβόστης,μτφ Τάκης Μπάρλας), διψούν για αίμα, που για αυτούς είναι αδιαχώριστο από την απόδοση δικαιοσύνης.Ο Ανατόλ Φρανς, ένας από τους λησμονημένους Γάλλους κλασικούς, με το βιβλίο του αυτό μας μεταφέρει στην περίοδο της Τρομοκρατίας. Οι επαναστάτες στην προσπάθειά τους να σαρώσουν τις αντιδημοκρατικές δυνάμεις, και με δεδομένη την εχθρότητα των ξένων μοναρχιών, που επιδιώκουν να επαναφέρουν την βασιλεία, εφευρίσκουν έναν εσωτερικό εχθρό και πείθουν τον λαό πως η εξάλειψή του είναι απαραίτητη για τη σωτηρία της Δημοκρατίας. Χιλιάδες άνθρωποι οδηγήθηκαν στην γκιλοτίνα, αντιμετωπίζοντας κατηγορίες περί προδοσίας, οι οποίες όχι σπάνια ήταν ανυπόστατες.Ο πληθυσμός βρίσκεται σε αναστάτωση και αρχίζει να οργίζεται με τους ιακωβίνους και τους άλλοτε θεούς στα μάτια του, Ροβεσπιέρο και Μαρά, καθώς ανά πάσα στιγμή ο καθένας μπορεί να θεωρηθεί αντεπαναστάτης

Ο Ανατόλ Φρανς δεν επιχειρεί να δημιουργήσει μια τοιχογραφία ολόκληρης της περιόδου, πράγμα που είναι εμφανές και από την μικρή έκταση του μυθιστορήματος. Δεν πρόκειται ασφαλώς για ένα μυθιστόρημα εποχής, αντίθετα ο Γάλλος Νομπελίστας εστιάζει σχεδόν απόλυτα στον Εβαρίστ Γκαμελέν, έναν φανατικό ιακωβίνο, για να προσεγγίσει την ψυχοσύνθεση αυτών των ορκισμένων υπερασπιστών της Επανάστασης που θεώρησαν αναγκαίο να διαπράξουν εγκλήματα στο όνομά της.Το "Οι θεοί διψούν", διακρίνεται για την λιτότητα και την αφηγηματική του οικονομία, καθώς κάθε σελίδα αποσκοπεί στην πληρέστερη δυνατή σκιαγράφηση του χαρακτήρα του.

"Περιέφερε ολόγυρά του το διαπεραστικό  βλέμμα των κίτρινων ματιών του, σαν να αναζητούσε και μέσα στο γεμάτο από ενθουσιασμό αυτό πλήθος εχθρούς του λαού για να τους καταγγείλει, προδότες για να τους τιμωρήσει." 

"Στο όνομα της κοινής σωτηρίας, εξορκίζω τον πολίτη ένορκο να φανεί αμείλικτος προς τους συνωμότες και τους προδότες" 

Ο Εβαρίστ είναι ένας ιδεαλιστής που έχει θεοποιήσει τα ιδανικά της επανάστασης και μάχεται για την πάση θυσία διάσωση και διάδοσή τους. Όντας αποτυχημένος ζωγράφος, θα δεχθεί δίχως αναστολές την τιμητική πρόταση που του έγινε ,να αναλάβει καθήκοντα ενόρκου στο επαναστατικό δικαστήριο. Η θέση αυτή του προσφέρει μια μοναδική ευκαιρία να αποδείξει το φρόνημά του και να τιμωρήσει με τον σκληρότερο τρόπο όσους αντιστρατεύονται το όραμά του.Σύντομα ο Εβαρίστ μεταμορφώνεται σε μια μικρογραφία του Ροβεσπιέρου, γίνεται και αυτός αιμοδιψής και αμείλικτος, τυφλώνεται από τη μανία του. Απαγγέλλει τις καταδίκες με τρόπο μηχανικό, ενώ η οίηση πως υπηρετεί το κοινό συμφέρον, τον απαλλάσσει από τις όποιες τύψεις. έχεις την αίσθηση πως για τον Γκαμελέν, η Δημοκρατία προσωποποιημένη ,και όχι ο ίδιος, είναι αυτή που αποφαίνεται για τους κατηγορουμένους και αισθάνεται περήφανη και πιο ασφαλής, όπως αυτός, κάθε φορά που το μέταλλο της κόψης αστράφτει στην πλατεία.

"Οι φυλακές ήταν ασφυκτικά γεμάτες·ο δημόσιος κατήγορος εργαζόταν δεκαοκτώ ώρες την ημέρα.Στις ήττες που πάθαιναν οι στρατιές, στις στάσεις που ξεσπούσαν στις επαρχίες, στις συνωμοσίες  στις σκευωρίες, στις προδοσίες, η Συμβατική Συνέλευση αντέτασσε την τρομοκρατία.Οι θεοί διψούσαν."

Στο ατελιέ του ο Εβαρίστ έχει μισοτελειωμένο ένα πίνακα σχετικό με τον Ορέστη, με το οποίο πιστεύει πως μοιράζονται ένα κοινό βάρος.Όπως ο μυθικός ήρωας καταπάτησε τους ανθρώπινους και τους ηθικούς νόμους, διαπράττοντας πατροκτονία, προκειμένου να αποκατασταθεί η τάξη, έτσι και αυτός στέλνει στο θάνατο τους συμπολίτες του για να προστατεύσει τη νεογέννητη ακόμα δημοκρατία. Ο παραλληλισμός αυτός θα γίνει κάπως πιο ακριβής, όταν στο εδώλιο θα αρχίσουν να κάθονται φίλοι και συγγενείς του , τους οποίους θα θυσιάσει επίσης με χαρακτηριστική ευκολία.

"Κι εγώ όμως δεν είμαι πατροκτόνος.Απεναντίας από υιική στοργή έχυσα το ακάθαρτο αίμα των εχθρών της πατρίδας μου."

Το μυθιστόρημα αυτό παρά τις ατέλειές του- κατά τη γνώμη μου ο χαρακτήρας του ήρωα χρειαζόταν περισσότερη ανάλυση και βάθος- θίγει πολύ σημαντικά θέματα, όπως για παράδειγμα την καπήλευση της αόριστης έννοιας του "γενικού καλού" προκειμένου να δικαιολογηθούν στυγερά εγκλήματα, τη δυνατότητα του ανθρώπου να χάνει τη συνείδηση των πράξεών του υπό τον όρο πως βρίσκει ένα ηθικό άλλοθι, καθώς και τη λεπτή γραμμή που χωρίζει την ιδεολογία από την ιδεοληψία. Ενδιαφέρον είναι επίσης το γεγονός πως ο Γκαμελέν, προτού  ακόμα τυφλωθεί ολοκληρωτικά από το μίσος, αποφασίζει να καταχραστεί την εξουσία του για να τιμωρήσει έναν αθώο άνθρωπο, με τον οποίο έχει προσωπικές διαφορές. Είναι η μοναδική φορά που χάνεται ο μανδύας της υπεράσπισης κάποιων αξιών, επιτρέποντας έτσι να διαφανούν εγωιστικά κίνητρα πίσω από τις ένδοξες σταυροφορίες που διεξάγονται, εν προκειμένω αυτής που αφορά την εκκαθάριση των βασιλικών. Παρακολουθούμε πώς το ευγενέστερο κομμάτι της ανθρώπινης διανόησης, ο Δαιφωτισμός, κατάντησε να συμπορεύεται με ένα φρικιαστικό λουτρό αίματος·"ο δρόμος για την κόλαση είναι στρωμένος με καλές προθέσεις"...

Ο Ανατόλ Φρανς, με γραφή που παραπέμπει στο κλασικό ρεαλιστικό μυθιστόρημα, είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα λογοτέχνη που δοξάστηκε στην εποχή και έπειτα πέρασε σε δεύτερη μοίρα.Βραβεύτηκε με Νόμπελ το 1921, διατέλεσε μέλος της Γαλλικής Ακαδημίας, αγαπήθηκε στον καιρό του και χιλιάδες Παριζιάνοι παραβρέθηκαν συγκινημένοι στην κηδεία του. Σήμερα, μόνο ο Κούντερα έχει απομείνει να τον υποστηρίζει...

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου