Πέμπτη 20 Ιουνίου 2013

Βουλιάζοντας στο αλκοόλ

-Εἶναι ἡ ὥρα νὰ μεθύσετε!
Γιὰ νὰ μὴν εἴσαστε οἱ βασανισμένοι σκλάβοι τοῦ Χρόνου, 
μεθύστε, μεθύστε χωρὶς διακοπή!

Μὲ κρασί, μὲ ποίηση ἢ μὲ ἀρετή, ὅπως σᾶς ἀρέσει.

Σαρλ  Μπωντλαίρ

 Την τελευταία διετία είχαμε την ευκαιρία να γνωρίσουμε έναν από τους σημαντικούς Γερμανούς λογοτέχνες του μεσοπολέμου, που για χρόνια ήταν λησμονημένος στη χώρα μας.Πρώτα οι εκδόσεις Πόλις με το "Μόνος στο Βερολίνο"-κύκνειο άσμα του συγγραφέα- και έπειτα οι εκδόσεις Κίχλη με τον "Πότη"( πολύ καλή μετάφραση της Έμης  Βαϊκούση) παρουσίασαν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον Χανς Φάλλαντα(1893-1947). Τα δυο αυτά μυθιστορήματα αποτελούν ένα απολαυστικό δείγμα γραφής και ελπίζω ότι σύντομα θα δούμε σε μετάφραση το "Λύκος ανάμεσα σε λύκους", που αναφέρεται στη γερμανική κοινωνία την περίοδο της Βαϊμάρης  .

"Ας βουτήξω κατευθείαν στην άβυσσο.Όσο πιο βαθιά, τόσο πιο καλά. Όσο πιο γρήγορα, τόσο καλύτερα.Τίποτα δεν με κρατάει!"



Ο Φάλλαντα θυμίζει τους Γάλλους καταραμένους  ποιητές: εξαιρετικά ταλαντούχος και φιλόδοξος, αλλά παράλληλα τόσο αυτοκαταστροφικός.Όπως εκείνοι, αναζήτησε την ευτυχία σε τεχνητούς παραδείσους και ευτελείς διασκεδάσεις, προσπαθώντας για χρόνια να αποτοξινωθεί από το αλκοόλ, καταλήγοντας ακόμα τρόφιμος ασύλων. Τελικά οι εξαρτήσεις νίκησαν αυτόν τον παρηκμασμένο αστό, που έζησε τα τελευταία χρόνια της ζωής του όντας εθισμένος στη μορφίνη, όπως άλλωστε και η τελευταία του σύντροφος.

"Ο Πότης" είναι ένα μυθιστόρημα φανερά αυτοβιογραφικό, καθώς ο ήρωας ακολουθεί την πορεία του δημιουργού του και από ευυπόληπτος πολίτης καταλήγει κοινωνικά απόβλητος.Ο Έρβιν Ζόμερ είναι ένας επιτυχημένος μεσοαστός, που διατηρεί μια επιχείρηση σε κάποια επαρχιακή πόλη. Όπως παραδέχεται ο ίδιος, ως πρωτοπρόσωπος αφηγητής, η έλξη για το αλκοόλ έρχεται σχεδόν αναπάντεχα, όταν ένα απόγευμα λίγο κρασάκι αρκεί για να τον απαλλάξει από τη δυσθυμία που προκαλούν τα εσχάτως ανακύψαντα οικονομικά προβλήματα και οι καβγάδες με τη γυναίκα του, Μάγδα.

Από τη στιγμή εκείνη το ποτό προβάλλει στο μυαλό του ως μόνη ανακούφιση στα καθημερινά προβλήματα και ως χρήσιμη ένεση αυτοπεποίθησης για τον Ζόμερ, που διαρκώς αισθάνεται τη σκιά της "άψογης" συζύγου του. Η καταβύθιση στη θάλασσα του αλκοόλ ξεκινάει ενοχικά, στα κρυφά, με ένα σχετικό μέτρο με συνείδηση της αυτοκαταστροφικής πορείας και ελπίδα αποφυγής της διαφαινόμενης συντριβής.Πολύ σύντομα όμως, ο Ζόμερ θα γοητευθεί από τον εφιάλτη του, θα πάψει να έχει αναστολές και να προστατεύει το όνομά του, μη διστάζοντας να καταναλώνει απίστευτες ποσότητες ποτού σε κοινή θέα και τελικά να εγκαταλείψει  την ενοχλητική Μάγδα, αφήνοντας παράλληλα στα χέρια της την επιχείρησή του.

Όταν θα αποπειραθεί να ληστέψει το σπίτι του θα έρθει αντιμέτωπος με τη Μάγδα,την οποία απειλεί.Αυτό είναι το χρονικό σημείο της οριστικής ρήξης με την ομαλότητα της αξιοπρεπούς ζωής, καθώς κάθε γέφυρα επανόδου στην πρότερη κατάσταση έχει καταστραφεί. Ο Ζόμερ συλλαμβάνεται και αντιμετωπίζει κατηγορίες για απόπειρα δολοφονίας, καταλήγοντας τελικά σε ένα άσυλο της χιτλερικής Γερμανίας( το μυθιστόρημα διαδραματίζεται τη δεκαετία του 1930). Το δεύτερο μέρος του βιβλίου, κατά τη γνώμη μου κάπως φλύαρο και στατικό, σαφώς ,μετριότερο του εξαιρετικού πρώτου μέρους, συνιστά ένα οδοιπορικό στα εφιαλτικά κέντρα θεραπείας. Ο Φάλλαντα εστιάζει στην ανθρωπογεωγραφία του ασύλου, σκιαγραφώντας το προφίλ πολλών τροφίμων, και στις πραγματικά άθλιες συνθήκες διαβίωσης.

"Πρέπει να πω ότι δεν έπινα από πάντα· αντιθέτως μάλιστα, ως τώρα το σιχαινόμουν το ποτό-άντε να έπινα μια μπίρα το πολύ.Το κρασί κάπως μου μύριζε, η μυρωδιά του σναπς με αρρώσταινε. Αυτά, ώσπου  να το αρχίσω, πρόσφατα, πολύ πρόσφατα, όταν άρχισε να στραβώνει η ζωή μου.Πρώτα οι δουλειές, ύστερα και οι σχέσεις μου με τους άλλους.Ήμουν εκ φύσεως χαρακτήρας αδύναμος, είχα ανάγκη να με συμπαθούν, να αναγνωρίζουν την αξία μου- μα δε το έδειχνα.Με ήξεραν όλοι για άνθρωπο που πατάει γερά στα πόδια του, με αυτοπεποίθηση." 

Ο Έρβιν Ζόμερ είναι ο άνθρωπος που αποδεικνύει πόσο λεπτές είναι οι ισορροπίες στη ζωή μας και πόσο εύκολη η διολίσθηση ενός ευσυνείδητου πολίτη στην απόλυτη κόλαση που τελικά θα τον καταστήσει εξοβελιστέο από το κοινωνικό σύνολο. Ο χαρακτήρας του αποδεικνύεται εξαιρετικά αδύνατος και τα προνόμια που του προσφέρει η κοινωνική του θέση - μια σχετική οικονομική άνεση, ένα πολυτελές σπίτι και καταξίωση στον κύκλο του- δεν αρκούν για να τον αποτρέψουν  από τον παραλογισμό των πράξεών του. Ο εθισμός έρχεται τόσο γρήγορα που ο αναγνώστης έχει την αίσθηση πως δεν είναι το αλκοόλ που καταλαμβάνει τον Έρβιν τόσο ορμητικά, όσο η αδυναμία ή απροθυμία του ίδιου να αμυνθεί ο λόγος της συντριβής του. Πολλοί διαβάζουν τον "Πότη" ως  μια μικρογραφία της άτης του γερμανικού λαού, που παρά το υψηλό μορφωτικό επίπεδο που τον χαρακτήριζε, ακολούθησε τυφλά τους Ναζί. Άλλωστε, οι μηχανισμοί εξουσίας και υποταγής που αναπτύσσονται στις σχέσεις των τροφίμων του ασύλου, αποτελεί οπωσδήποτε μικρογραφία της λειτουργίας του ολοκληρωτισμού, του καθημερινού  φασισμού που διαβρώνει σταδιακά μια κοινωνία πριν την καταλάβει ολόκληρη.


Στις σελίδες του "Πότη" είναι διαρκώς παρούσα μια αίσθηση ηθικής παρακμής. Ο ήρωας μας που μεθοκοπά και εξευτελίζεται ανενδοίαστα, όσοι τον εκμεταλλεύονται και τον περιπαίζουν μέσα στη μέθη του, οι πονηροί και ύπουλοι τρόφιμοι του ασύλου είναι όλοι τους καρκινώματα ενός άρρωστου οργανισμού. Η γραφή του Φάλλαντα είναι πραγματικά υπέροχη,εθιστική όσο το αλκοόλ όχι τόσο λόγω της πρωτοτυπίας της όσο εξαιτίας της ακριβούς και στρωτής έκφρασης που επιδιώκεται.Ειδικά στο πρώτο μέρος η αποτύπωση των σκέψεων του πότη-αφηγητή είναι αριστουργηματική και δεν καταντά ποτέ κουραστική παρότι  έχουμε να κάνουμε ουσιαστικά με επαναλαμβανόμενα μοτίβα. 

Τέλος, το κλίμα της αφήγησης ,με τους δρώντες που ανέφερα, τις παραισθήσεις που γεννά το αλκοόλ, την τρομακτική φυλακή του ασύλου και τις διάφορες βιαιότητες,  παραπέμπει σε κινηματογραφικό σκηνικό  γερμανικού εξπρεσιονισμού, σαν το Εργαστήριο του Δρ. Καλιγκάρι. Αξίζει η γνωριμία με αυτόν τον συγγραφέα, ελπίζω οι εκδοτικοί οίκοι να δώσουν συνέχεια.

"Όμως ο άνθρωπος συνηθίζει τα πάντα, και πιο πολύ από όλα να ζει μέσα στην ταπείνωση-έτσι φοβάμαι."

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου